Η γραφή στη νηπιακή ηλικία.

Ο ρόλος της οικογένειας

 

Η κατάκτηση του προφορικού λόγου από τα παιδιά επιτυγχάνεται πριν το νηπιαγωγείο με τρόπο φυσικό, στο πλαίσιο της επικοινωνίας που αναπτύσσεται στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Αντίθετα, η γραφή και η ανάγνωση επιτυγχάνονται στο σχολείο, στα πλαίσια της θεσμοθετημένης μάθησης. 

Θα ήταν ωστόσο χρήσιμο για τους γονείς να γνωρίζουν πως οι ίδιοι μπορούν να έχουν σημαντικό ρόλο στον εγγραματισμό του παιδιού τους που αρχίζει πολύ νωρίτερα από την είσοδό του στην Α΄ δημοτικού, ακόμη και πριν την είσοδο του παιδιού στη χρονιά του Νηπιαγωγείου. 
Με τον όρο ''εγγραματισμό'' εννοούμε, την ικανότητα του παιδιού όχι μόνο να γράφει και να διαβάζει, αλλά να χειρίζεται αποτελεσματικά το γραπτό και προφορικό λόγο, (να κατανοεί, να ερμηνεύει, να παράγει, να κρίνει) σε όλες του της μορφές, στην καθημερινή ζωή.

Παλαιότερες αντιλήψεις.

Παλαιότερα, ανάγνωση θεωρούνταν η φωνητική απόδοση των γραμμάτων με ήχους, ενώ  γραφή, η μεταγραφή του προφορικού λόγου με τη βοήθεια του γραπτού κώδικα, των γραμμάτων. Σε αυτό το πλαίσιο για να διαβάσει ή να γράψει ένα παιδί έπρεπε να κατακτήσει ένα συγκεκριμένο επίπεδο νοητικής ωρίμανσης και έπειτα να καλλιεργεί με ατέρμονες επαναλήψεις αυτές τις δεξιότητες. Οι απόψεις όμως για την γραφή είναι πια εντελώς διαφορετικές. (1) 

Οι δραστηριότητες του γραπτού λόγου στο νηπιαγωγείο πρέπει να συνδέονται με την αναζήτηση του νοήματος και όχι με την απλή μεταφορά των γραμμάτων στο χαρτί. Δίνεται έτσι έμφαση σε έναν από τους πρωταρχικούς σκοπούς της γραφής και της ανάγνωσης που είναι η επικοινωνία.

Στο Νηπιαγωγείο αναπτύσσονται πια πάμπολλες δραστηριότητες που προωθούν, στηρίζουν, οδηγούν στην ανάπτυξη και καλλιέργεια της γραφής και της ανάγνωσης, δυο εξαιρετικά σύνθετων γνωστικών δραστηριοτήτων, η εκμάθηση των οποίων αποτελεί αναμφίβολα έργο του σχολείου.

Με ποιο τρόπο όμως μπορεί το οικογενειακό περιβάλλον να επηρεάσει θετικά και να διευκολύνει  την κατάκτηση του γραπτού λόγου;

Σύμφωνα με τους μελετητές "τα παιδιά που προέρχονται από εγγράμματα περιβάλλοντα, επειδή έρχονται από νωρίς σε επαφή με το γραπτό λόγο και βλέπουν για ποιο σκοπό τον χρησιμοποιούν οι ενήλικοι, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται από νωρίς την κοινωνική του διάσταση, τους λόγους δηλαδή για τους οποίους γράφουμε και διαβάζουμε, κατανόηση που αποτελεί κίνητρο για την εκμάθησή του."(2)  

Τα παιδιά όπως προαναφέρθηκε έρχονται σε επαφή με το γραπτό λόγο πολύ πριν την είσοδό τους στο Νηπιαγωγείο. Στον πολιτισμό μας η γραφή υπάρχει παντού: Από την οθόνη της τηλεόρασης και τις διαφημιστικές αφίσες, ως τις επιγραφές των καταστημάτων, στις συσκευασίες των προϊόντων, στα παιχνίδια, στα ρούχα και στα παπούτσια που φοράνε.

Όλα αυτά αποτελούν ερεθίσματα που κεντρίζουν τα παιδιά από πολύ νωρίς να κάνουν υποθέσεις γύρω από την γραφή. Συχνά ωστόσο χρειάζεται κάποιος ενήλικας να στρέψει την προσοχή των παιδιών σε αυτά.

Σκοπός των γονιών βέβαια δεν μπορεί να είναι ούτε να «προλάβουν», ούτε να «υποκαταστήσουν» τον/την νηπιαγωγό που έχει τις σπουδές, τις γνώσεις και την εμπειρία να φέρει συστηματικά το παιδί σε επαφή με το γραπτό λόγο. Γνωρίζοντας όμως την τεραστία σημασία της πρώιμης επαφής των παιδιών με την κουλτούρα του γραπτού, έχει υποχρέωση να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες και τα ερεθίσματα που του προσφέρει η καθημερινότητα.

Δράσεις των γονιών με τα παιδιά για την καλλιέργεια του γραπτού και προφορικού λόγου.

1. Ανάγνωση βιβλίων/ Πρόσβαση σε βιβλιοθήκη.

Διαβάζουμε στα παιδιά συστηματικά βιβλία, τα παροτρύνουμε να μας διαβάσουν και εκείνα (το κάνουν εξαιρετικά «διαβάζοντας» τις εικόνες..)

Μάλιστα έχει αποδειχθεί πως υπάρχει "στενή συσχέτιση μεταξύ της εμπειρίας να τους έχουν διαβάσει παραμύθια και των πιθανοτήτων τους στη σχολική επιτυχία."(3)

Φροντίζουμε να υπάρχουν βιβλία στο σπίτι και μάλιστα σε εμφανή και προσιτή από τα παιδιά θέση.

2.Αξιοποιούμε καταστάσεις της καθημερινότητας όπως:

α) Διαβάζουμε μαζί με τα παιδιά,

• την αλληλογραφία,

• τις προσκλήσεις για γενέθλια,

• τα διαφημιστικά φυλλάδια,

• τα έντυπα ΟΤΕ, ΔΕΗ, κτλ.

Έτσι τα παιδιά κατανοούν έμπρακτα τις πολλές διαστάσεις του γραπτού λόγου: ενημέρωση, επικοινωνία, πληροφόρηση, μάθηση, ψυχαγωγία, ευχαρίστηση.

β) Παρατηρούμε μαζί με τα παιδιά το γραπτό λόγο σε κουδούνια, προϊόντα, ρούχα, παπούτσια, εφημερίδες, περιοδικά κτλ. Παρακινούμε τα παιδιά να εικάσουν τι λέει. 

γ)Συντάσσουμε από κοινού με τα παιδιά τον κατάλογο με τα ψώνια του super market.

δ) Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να γράφουν:

•        το  όνομά τους,

•       τη δική τους ιστορία,

•        το γράμμα στον Άγιο Βασίλη και σε αγαπημένα πρόσωπα που ζουν μακριά.

•       Να φτιάχνουν ευχετήριες κάρτες με κάθε αφορμή.

•    Αναλαμβάνουμε εμείς, αν μας το ζητήσουν, το ρόλο του γραφέα. Σταδιακά, αποκτώντας περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους τα παιδιά επιχειρούν εκείνα να γράψουν.

Ας θυμόμαστε πως:

• Εναλλακτικές δραστηριότητες όπως η κατασκευή παιχνιδιών, το θέατρο και η ανάγνωση παραμυθιών συντελούν σημαντικά στην εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης. (4)

• Στόχος δεν είναι να μπορέσουν όλα τα παιδιά να γράψουν και να διαβάσουν από την ηλικία των 4 ετών. Κάθε παιδί έχει δικούς του ρυθμούς ανάπτυξης που απαιτούν τον απόλυτο σεβασμό της οικογένειας.

• Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε όμως είναι να δείξουμε στα παιδιά για ποιο λόγο γράφουμε και διαβάζουμε και να τους δώσουμε το κίνητρο.  

•  Και να έχουμε συνεχώς στο μυαλό μας πως: «το κίνητρο δεν είναι ούτε έμφυτο ούτε αιώνιο: πρέπει να ενθαρρύνεται και να διατηρείται. (5)

 Στάδια κατάκτησης του γραπτού λόγου. (6)

Τα στάδια από τα οποία περνά η γραφή των παιδιών, έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και μάλιστα θα έλεγε πως είναι ιδιαιτέρως χαριτωμένα! Δεν σημαίνει βέβαια πως ένα παιδί θα περάσει με αυτή την ακολουθία όλα τα στάδια. Δεν είναι καθόλου απίθανο, για παράδειγμα, να περάσει από το πρώτο στο τρίτο στάδιο χωρίς τα ενδιάμεσα ή να διακρίνουμε στη γραφή του στοιχεία ανάμεικτα από διαφορετικά στάδια. Η καταγραφή των σταδίων αφορά  στην πλειοψηφία των παιδιών.

1.Σχέδιο-ζωγραφική (γρήγορα ωστόσο, και σίγουρα πριν φτάσουν στο νηπιαγωγείο, αρχίζουν να διαφοροποιούν τις ζωγραφιές από τα γράμματα.)

2.Σκαριφήματα–ψευδογράμματα (σχήματα που μοιάζουν με τα γράμματα, φωτογραφία 2).

3.Γράμματα και αριθμοί (τα χρησιμοποιούν ανάμεικτα για να σχηματίσουν λέξεις, φωτογραφία 1)

4.Σελίδες γεμάτες γράμματα που επαναλαμβάνονται ασταμάτητα. 

5.Συγκεκριμένες γραφές, γραμματάκια στη σειρά που σχηματίζουν μικρές η μεγαλύτερες λέξεις, άλλοτε με νόημα (π.χ. το όνομά τους) και άλλοτε όχι, φωτογραφία 1.

Επίσης:

• Το μέγεθος της λέξης μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με το μέγεθος του αντικειμένου/ υποκειμένου στο οποίο αναφέρονται. (μεγάλο ζώο μεγάλη λέξη, μικρό ζώο μικρή λέξη!)

• Γράφουν διαφορετικές λέξεις αλλάζοντας μονάχα την σειρά λίγων γραμμάτων που γνωρίζουν.

Βήμα βήμα οδηγούνται στις:

• Συλλαβική γραφή  (τόσα γράμματα όσα οι συλλαβές της λέξης. Συχνά προτιμούν τα φωνήεντα.)

• Συλλαβο-αλφαβητική γραφή

• Αλφαβητική (φωτογραφίες 4 και 5)

 Η λέξη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί! Πρόκειται ίσως για προσπάθεια γραφής του ονόματος ''Γιάννης''. (3,5 ετών) φωτ.1

Σκαριφήματα-ψευδογράμματα 3 ετών. (φωτ. 2)

Προσπαθεί να γράψει το όνομα ''Αναστασία'' επαναλαμβάνοντας τα γράμματα που γνωρίζει. 3-3,5 ετών. (φωτ. 3)

Μια φορά και έναν καιρό ήταν η μαμά παπούτσι που τη φορούσε μια κυρία και ήτανε και το παιδάκι και ήτανε και ο μπαμπάς, (αλφαβητική γραφή 5-5,5 ετών, φωτ.4 )

Μια φορά και ένα καιρό ήτανε μια καρδούλα, αυτή η καρδούλα ήτανε βασίλισσα και αυτή η βασίλισσα φορούσε ένα στέμμα πολύ χρυσό...(αλφαβητική γραφή 5,5 ετών, φωτ. 5)

Όταν τα παιδιά της νηπιακής ηλικίας γράφουν, δεν διορθώνουμε τα λάθη τους, ούτε τα αποδεχόμαστε. Επιβραβεύουμε ωστόσο τα παιδιά λέγοντας για παράδειγμα «Μου αρέσει πολύ ο τρόπος που το έγραψες!»  Και τα προβληματίζουμε... "Λες να μπορούσαμε να το γράψουμε και αλλιώς;"

Τα παιδιά στην προσπάθειά τους να διαβάσουν αυτό που έγραψαν συχνά θα έρθουν σε αδιέξοδο. Αυτό σχεδόν πάντα τα ωθεί να προσπαθούν να ανακαλύψουν και να εξερευνήσουν όλο και περισσότερο τον μυστήριο κόσμο της γραφής και της ανάγνωσης.

Ο ρόλος του γονιού (όπως και του δασκάλου) είναι να ενθαρρύνει και να ενισχύει το παιδί δίνοντας πάντοτε έμφασή σε αυτά που καταφέρνει και όχι σε αυτά που δεν μπορεί να κάνει.

Αναφορές

1.Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί. Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα, σελ 109.

2.Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί. Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης, Αθήνα, σελ 108.

3.Γραφή και Ανάγνωση, τόμος 1,  Πως μαθαίνουν τα παιδιά γραφή και ανάγνωση, Α.Π.Θ, Κέντρο Καινοτόμων Εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Πιλοτικά προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, Μετ. Μελίνα Παναγιωτίδου, επιστημονική υπεύθυνη και συντονισμός Τζέλα Βαρνάβα- Σκούρα. σελ 82

4.Πρώτη ανάγνωση και γραφή, Συνεργασία σπιτιού – σχολείου-Παιδιού, Ευρωπαϊκές εμπειρίες, Εκδόσεις Έκφραση, Αθήνα 1995, σελ. 134

5.Γραφή και Ανάγνωση, τόμος 1,  Πως μαθαίνουν τα παιδιά γραφή και ανάγνωση, Α.Π.Θ, Κέντρο Καινοτόμων Εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Πιλοτικά προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, Μετ. Μελίνα Παναγιωτίδου, επιστημονική υπεύθυνη και συντονισμός Τζέλα Βαρνάβα- Σκούρα. Σελ. 92

6.Γραφή και Ανάγνωση, τόμος 1, Πως μαθαίνουν τα παιδιά γραφή και ανάγνωση, τόμος 2, Α.Π.Θ, Κέντρο Καινοτόμων Εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Πιλοτικά προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, Μετ. Μελίνα Παναγιωτίδου, επιστημονική υπεύθυνη και συντονισμός Τζέλα Βαρνάβα- Σκούρα.

7.Γραφή και Ανάγνωση, τόμος 2, Τρόπος διδασκαλίας της γραφής και της ανάγνωσης, Α.Π.Θ, Κέντρο Καινοτόμων Εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Πιλοτικά προγράμματα ενισχυτικής διδασκαλίας, Μετ. Μελίνα Παναγιωτίδου, επιστημονική υπεύθυνη και συντονισμός Τζέλα Βαρνάβα- Σκούρα.

8.Έλση Ντολιοπούλου, Σύγχρονες Τάσεις της Προσχολικής Αγωγής, τυπωθήτω, 2001.